Mütercim Asım

          Dilbilimci (D. 1755, Ayntab (Gaziantep) - Ö. 27 Kasım 1819, İstanbul). İlköğrenimini memleketinin bilginlerinden Ömerzâde Hafız ve Hacı Hasanzâde'den, dinî ilimleri ise Hoca Necip Efendi'den, edebiyat ve şiir bilgilerini babasından aldı. Divan kâtipliğini yapmaya başladığı Battalzade Nuri Paşa'nın idama mahkûm edilmesi üzerine Kilis üzerinden İstanbul'a (1789) gitti. Bir bölümünü çevirdiği Burhân-ı Kâtı adlı Farsça sözlüğü III. Selim'e sunarak yardım gördü ve eserlerini tamamladı. 1802 yılında gittiği hac dönüşünde memleketine uğrayarak ailesini İstanbul'a götürdü. Kendisine bir ev verildi ve maaş bağlandı. Bu defa Kamus adlı Arapça sözlüğün tercümesine başladı (1805). Atandığı vakanüvislik (resmi tarihçi) görevi devam etmesine rağmen, III. Selim'in tahttan indirilmesinden sonra bir süre geçim sıkıntısı çekti. Kamus çevirisini bitirip II. Mahmud'a sununca Süleymaniye Müderrisliğine (1810), ardından Selanik Kadılığına (1814) atandı. Görevinden azledildiğinde Üsküdar Nuhkuyusu'ndaki evine çekilerek hayatının geri kalan bölümünü inziva hayatı biçiminde geçirdi. Ayan Nuri Paşa olayında kitapları ve mal varlığı telef oldu. Mezarı Karacaahmet'tedir.

Mütercim Asım olarak anılmasının nedeni, sözü geçen iki ünlü sözlüğü çevirmiş olması dolayısıyladır. Sözlüklerinde kullandığı dil, Ziya Paşa ve Namık Kemal tarafından Tanzimat nesrine örnek gösterilmiştir. Zistavi Antlaşması'ndan II. Mahmud'un tahta çıkışına (1791-1808) kadarki olayları anlattığı Tarih'i de bir diğer önemli eseridir. Mütercim Asım, Batı uygarlığından yararlanma yanlısı, ancak Fransız hayranlığına karşıydı.

 ESERLERİ:

Tibyân-ı Nâfi der Terceme-i Burhân-ı Kâtı (Tebrizli Hüseyin b. Halef'in Farsçadan Farsçaya sözlüğünün çevirisi, ilk bas. 1799), Kâmus Tercümesi (Firuzâbâdî'nin Arapça sözlüğünün çevirisi, ilk bas. 1814-17), Tuhfe-i Asım (Arapça-Türkçe manzum sözlük, Bulak, 1838), Târîh-i Osmanî (1791-1808 yıllarını kapsar, 2 cilt, tsz.), Kamus-ül Muhît (bilimsel terimler sözlüğü, 1814), Terceme-i Siyer-i Halebî (Halepli İbrahim'in siyerinin manzum çevirisi, Mısır, 1832), Merahü'l-Maali fî Şerh-i Kasideti'l-Emâlî (akaidle ilgili bir kasidenin çeviri ve açıklaması), Mazharü'l-Takdis bi Buruçi Taifeti'l-Fransis (Mısır'ın Fransızlar tarafından işgali hakkında, Hasan el-Cebarti'den çeviri), Tuhfe-i Lûgat-ı Arabiyye.

Kaynak: Meb